// Fletowe wątki w arcyciekawej lekturze – Alina Mądry, Barok 1697-1795 Muzyka religijna i jej barokowy modus operandi, Tom 3 część 2, Narodowe Centrum Kultury, seria Historia Muzyki Polskiej

// e-book dostępny online

Bazylika Archikatedralna

Muzyka w bazylice archikatedralnej św. Piotra i św. Pawła w Poznaniu obecna była od średniowiecza. XVIII wiek jest dla nas na razie zaciemniony. W Archiwum Archidiecezjalnym zachowane są liczne materiały, nie zostały one jeszcze jednak opracowane. Z dostępnych opracowań tematu: studium historyczne katedry ks. Józefa Nowackiego oraz informacje ks. Hieronima Feichta. Mamy więc informację o osiemnastowiecznym zespole, w skład którego wchodziło 5 wokalistów (s, s, a, t, b) oraz 8 instrumentalistów – jakich nie wiadomo. W zachowanym spisie 8 instrumentów z 1831 roku flet jednak nie widnieje. 2 flety zakupiono i wpisano do księgi w roku 1832. Lista zakupów obejmowała także wiolonczelę, nowy kontrabas, 2 rogi, 2 trąbki, 3 puzony (a, t, b), fagot, 4 klarnety i 2 oboje. Pod tym zapisem spis nut, których kapela używała, a także nuty „nie do użycia”. Katedralne muzykalia obecnie uznaje się za zaginione lub utracone. Prof. Alina Mądry bada obecnie repertuar i historię kapeli na podstawie zachowanych inwentarzy kompozycji z różnych okresów XIX wieku, akt kapitulnych i katedralnych – są to pierwsze badania tego materiału.

Kolegiata Marii Magdaleny w Poznaniu

Kolegiaty odgrywały w XVIII wieku równie ważną rolę jak kościoły katedralne – muzyka funkcjonowała w nich często w podobny sposób. W Archiwum Archidiecezjalnym zachował się zbiór nut z repertuaru z drugiej połowy XVIII wieku kapeli działającej przy kolegiacie św. Marii Magdaleny. Był to główny kościół parafialny poznania do 1773 roku i mieścił się na dzisiejszym placu Kolegiackich. Budynek spłonął w czerwcu 1773 od uderzenia pioruna, ostatecznie rozebrany został w 1802 roku.

Kapela przy kolegiacie rozpoczęła działalność w 1668 roku – prof. Alina Mądry odnalazła w 2013 roku Dekret erekcji Bractwa (Kongregacji) Muzyków w kolegiacie farnej św. Marii Magdaleny. […stawili się osobiście uczciwi N.N. muzycy miasta Poznania, działający w imieniu swoim i innych muzyków mieszkających w tymże mieście itd., itd., i objawili swój zamiar erygowania Bractwa Muzyków… (s. 238)]. Powoływanie bractw wiązało się z ustanowieniem statutu obowiązującego ich członków (moralne życie, zgodne z prawem kościelnym), w przypadku bractw muzyków znana jest praktyka funkcjonowania przy nich kapel muzycznych – sytuacja taka miała miejsce w przypadku Bractwa św. Anny w Strzelnie w XVIII w. Muzyka towarzyszyła nabożeństwom, była też pomocna w ewangelizacji w ruchu kontrreformacyjnym. Stąd prawdopodobnie zawiązanie bractwa łączyło się z początkiem działalności kapeli. Znane są także wcześniejsze wzmianki o muzyce w tym miejscu: testament Anny Błażejowej z 1654 roku przeznacza 1000 zł na muzykę na uroczyste święta: Boże Narodzenie, Wielkanoc, Świątek, Bożego Ciała, S. Jana Krzciciela, S. Anny, poświęcenia Kościoła S. M. Magdaleny, y inszych Świąt Przenajświętszej Boga Rodzice. (s. 242).

W składzie kapeli z 1688 roku znajdujemy organistę, kantora i jego zastępcę, dwóch wokalistów, dwóch skrzypków, jednego skrzypka i wokalistę (Marcin Groblicz!) i kwartpuzonistę.

Pierwszy etap funkcjonowania kapeli zakończył się prawdopodobnie w 1704 roku. Na początku XVIII w. Poznań był kilkakrotnie oblegany, miasto było plądrowane i niszczone, dodatkowo w latach 1707-11 panowała zaraza. Kolejną wzmiankę o muzyce znajdujemy w dokumencie z 1721 roku, gdy kator-organista donosi, że od półtora roku nie otrzymuje należnej zapłaty. Ponadto mamy zapis wydatków z 1738 roku” W Niedzielę Bożego Ciała za Mięso dla kapeli (…), Dla Kapeli za Piwo (…)” (s. 249). W tym czasie jednak w składzie kapeli nie ma jeszcze fletów: jest kantor, organista, 2 wokalistów, 2 skrzypków, 2 trębaczy. Dla uświetnienia większych uroczystości zapraszano sąsiadów – kapelę jezuicką. W 1774 roku zespół ponownie przestaje istnieć. W tym czasie decyzją papieża Klemensa XIV przystąpiono do kasaty zakonu jezuitów – przejęto cały majątek, także jezuickiej kapeli i bursy muzycznej, pozostała rzesza bezrobotnych muzyków.

W listopadzie 1774 roku przyjęto statut kapeli („raz na zawsze trwać mającej”) powołanej przez władze miejskie: Pro Collegio Musicorum Posnaniensium Ordinatio. Powstała on przede wszystkim z muzyków dwóch kapel – farnej i jezuickiej. Dokument przyznawał muzykom m.in. monopol na muzykę kościelną i miejską, zwalniał z podatków oraz wprowadzał zakaz konkurencji – inne zespoły mogły grać tylko wtedy, gdy kapela nie mogła sprostać wszystkim zamówieniom. Kapela miała też obowiązek grać utwory współczesnych kompozytorów (Mozart, Haydn, Brixi, von Dittersdorf oraz kompozytorów polskich – Wojciech Dankowski, Józef Zeidler, Józef Elsner). Zachowane rękopisy z lat 70tych XVIII w. zawierają flety: m.in. anonimowe Vespres in D (sygn. PL-Pa Muz MM III/17, ZNF 66), Simphoniae in D Ernsta Christiana Grafa (sygn. PL-Pa Muzy MM VI/5, ZNF 6) (po 2 flety).

Kapela farno-miejska była do końca XVIII wieku najważniejszym zespołem muzycznym w Poznaniu. Działalność władz pruskich po 1800 roku ograniczyła stopniowo jego rolę.